Çocuk bireyin dünya ile kurduğu ilk ve en önemli bağ ebeveynleriyle olandır ve çocuk birey ebeveynlerinin ona karşı olan yaklaşımlarına ve durumlara verdikleri tepkilere göre; olaylara, dünyaya ve kendisine olan tutumunu oluşturmaya başlar. Dolayısıyla ebeveyn olarak çocuğunuzun fiziksel ve duygusal ihtiyaçlarına nasıl cevap verdiğiniz, sınırları çizmedeki yönlendiriciliğiniz ve netliğiniz; çocuğunuzun kişiliğinin ve sosyal becerilerinin gelişiminde belirleyici bir rol oynar.
Ebeveyn olarak benimsediğiniz yetiştirme tutumu, nasıl bir otorite figürü olduğunuz; çocuk bireyin özdenetim, sorumluluk duygusu, benlik bilinci, özsaygı, özgüven, bağımsızlık, girişkenlik gibi temel kişilik özelliklerini şekillendirirken en önemli yol göstericisidir. Yapılan araştırmalar 4 temel ebeveynlik stili olduğunu gösteriyor.
Otoriter Ebeveynlik
Otoriter ebeveynliği işaret eden şu ifadelerden herhangi biri size tanıdık geliyor mu?
-Evde bizim koyduğumuz kurallar tartışılmaksızın uygulanır.
-Çocuklar evde koyulan kurallara itiraz etmeksizin uymak zorundadır yoksa ağır yaptırımlarla karşılaşırlar.
-Çocuklar evde bize duygu ve düşüncelerini anlatmaktan çekinirler.
Otoriter ebeveynler, çocukların istisnasız kurallara uymaları gerektiğine inanırlar. Çocuk birey kuralın arkasındaki nedenleri sorguladığında “Çünkü ben öyle dedim” şeklinde cevaplar verirler. Müzakere etmekle ilgilenmezler ve asıl odaklandıkları itaattir. Ayrıca çocukların problem çözme, zorluklarla veya engellerle başa çıkmalarına izin vermezler. Bunun yerine, çocuk bireyin fikrine çok az önem vererek kural koyar ve uygularlar. Örneğin; lise çağındaki genç bireye saat en geç 7’de evde olmasını kural koyarken onun fikrini sormazlar. Bu kuralı hep beraber gidilecek bir okul gezisi olsa dahi esnetmek istemezler ve genç bireyin bu konuda ne hissettiğiyle ilgilenmezler. Otoriter ebeveynler disiplin yerine ceza kullanabilir. Bu nedenle, bir çocuğa nasıl daha iyi seçimler yapacağını öğretmek yerine, çocuklarını hatalarından dolayı üzgün hissetmeye iterler. Koyulan kurallara uyulmadığında bunun caydırıcı olmaktan çok bireyi üzmeye yönelik bir yaptırımı vardır. Az önceki örnekte genç bireyin saat 8’de eve geldiğini varsayalım. Otoriter ebeveynler bu duruma karşılık olarak bireyin telefonuna el koyabilir. Üstelik neden 8’de geldiğini dinleme eğiliminde bile çoğu zaman olmazlar. Yaptırımın ise olayla olan ilgisi oldukça azdır. Katı otoriter ebeveynlerle büyüyen çocuklar çoğu zaman kurallara uyma eğilimindedir. Ancak itaatlerinin bir bedeli vardır. Otoriter ebeveynlerin çocuklarının, görüşlerine değer verilmediği için özgüven sorunları geliştirme riski daha yüksektir. Ayrıca düşmanca veya saldırgan tutum içinde olabilirler. İleride olayları ve karşılaştıkları sorunları nasıl daha iyi nasıl ele alacaklarını düşünmek yerine, genellikle ebeveynlerine karşı hissettikleri öfkeye odaklanırlar. Otoriter ebeveynler genellikle katı olduklarından, yetiştirdikleri bireyler cezadan kaçınmak için iyi yalancılar haline gelebilirler.
İzin Verici Ebeveynlik
İzin verici ebeveynlik stilini benimseyen ebeveynler ise kurallar koyarlar fakat nadiren uygularlar. Sadece küçük müdahalelerde bulunarak çocuklarını en iyi şekilde yetiştirebileceklerini düşünürler. Bu tarz ebeveynler toleranslı ve hoşgörülüdür. Genellikle sadece ciddi bir sorun olduğunda devreye girerler. Oldukça bağışlayıcılardır. Çocukların hatalarının sonuçlarını kalıcı kılmazlar. Çocuk ısrarcı olursa veya iyi olacağına söz verirse söylendiğinden erken bir zamanda ayrıcalıklarını geri verebilirler. İzin verici bir ebeveyn 6 yaşında bir çocuğun oyuncaklarıyla oynamayı bitirdikten sonra toplaması gerektiğini söylerler fakat buna bazı zamanlar tepki verip yaptırım uygularken bazen bu durumla ilgilenmezler. Çocuk bireyin burada hem ebeveyne ne zaman güveneceğine dair hem de kurallarla ilgili kafası karışır. İzin verici ebeveynler genellikle ebeveyn rolünden çok arkadaş rolünü üstlenirler. Çocuklarını sorunları hakkında kendileriyle konuşmaya teşvik ederler, ancak genellikle çocuklarının kötü seçimlerinden veya kötü davranışlarından caydırmak için fazla çaba sarf etmezler. Çocuk bireylerin çoğu davranışları öğrenme yeri ailedir. Eğer ebeveynler çocuklarının ödevlerini, okul hayatını düzenli kontrol etmezlerse bireylerin akademik alanda zorlanma olasılığı oldukça yüksektir. Bu tarz ebeveyn ile büyüyen bireyler kuralları ve otoriteyi takdir etmeyi öğrenemedikleri için daha fazla davranış problemi sergileyebilirler. Aynı zamanda çocukların ilerideki fiziksel sağlığı da bazı kurallara bağlıdır. Örneğin; günde yenilecek abur cubur sayısının kısıtlanması, her gün düzenli olarak diş fırçalama alışkanlığı edinilmesi. Dolayısıyla bu bireyler obezite ve diş problemleri gibi sağlık sorunlarında risk grubundalardır.
İlgisiz (İhmalkâr) Ebeveynlik
“Çocuğumun nerede ve kiminle olduğuyla ilgilenmem.”
“Çocuğuma ev ödevleri konusunda soru sormam.”
“Çocuğumla çok az vakit geçiririm.”
Yukarıdaki ifadeler ilgisiz (ihmalkâr) ebeveynleri tanımlar. İlgisiz ebeveynler, çocuklarının ne yaptığına dair çok az bilgiye sahip olma eğilimindedir. Çocuklar bu tarz ebeveynlerden çok fazla rehberlik, bakım ve ebeveyn ilgisi alamayabilir. İhmalkâr ebeveynler, çocukların kendi kendilerini yetiştirmesini bekler. Çocukların temel ihtiyaçlarını karşılamak için fazla zaman veya enerji harcamazlar. İhmalkâr olabilirler, ancak bu her zaman kasıtlı değildir. Örneğin zihinsel sağlık sorunları veya madde bağımlılığı sorunları olan bir ebeveyn, tutarlı bir şekilde bir çocuğun fiziksel veya duygusal ihtiyaçlarını karşılayamayabilir. Çocuk gelişimi hakkında bilgi sahibi olmayabilir veya bazen, iş, fatura ödeme ve ev idaresi gibi diğer problemlerle boğuşuyor olabilir. İlgisiz ebeveynleri olan bireylerin özgüven sorunları ile mücadele etme olasılığı yüksektir. Okulda kötü performans gösterme eğilimindedirler. Aynı zamanda sık sık davranış sorunları sergileyebilirler.
Demokratik Ebeveynlik
Demokratik ebeveynler çocuklarıyla olumlu ilişki kurmak ve sürdürmek için çaba harcarlar, koydukları kuralların arkasındaki nedenleri açıklar ve kuralların yarattığı sonuçlara dair çocuklarının nasıl hissettiklerini dikkate alırlar. Belirli kuralları ve yaptırımları olsa da bu tarz ebeveynler çocuklarının fikirlerini dinler ve göz önünde bulundururlar. Örneğin demokratik bir ebeveyn 8 yaşındaki çocuk bireye ödevlerini tamamlayıp dışarıda, ebeveynin görebileceği bir yerde arkadaşlarıyla oynadıktan sonra akşam yemeği için evde olmasını kural koyabilir. Bunu yaparken onun da bu konuda söylediklerine ve verdiği tepkilere dikkat eder. Kurala uyulmadığında demokratik ebeveyn ertesi gün çocuğun dışarı çıkmasına izin vermeyip onun yerine yaptığı davranışın neden hatalı olduğuyla ilgili konuşabilir. Böylece yaptırım çocuk birey için bir anlam kazanır. Demokratik ebeveynler davranış sorunlarını daha başlamadan önlemek adına zaman ve enerji harcarlar. Ayrıca, iyi davranışları güçlendirmek için övgü ve ödül sistemleri gibi pozitif disiplin stratejileri kullanırlar. Az önceki örnekte çocuk birey ödevini bitirdiğinde ebeveyn “aferin, şimdi arkadaşlarınla oynamaya gidebilirsin fakat yemek vaktinde evde olmalısın.” diyerek ödev yapma davranışını pekiştirir.
Araştırmalar, demokratik ebeveynleri olan çocukların, fikirlerini ifade etmekte rahat hisseden, sorumlu yetişkinler olma ihtimalinin yüksek olduğunu destekliyor. Yetkili disiplinle yetiştirilen çocuklar mutlu ve başarılı olma eğilimindedir. Ayrıca kendi başlarına karar vermede diğer ebeveyn stilleriyle yetişmiş bireylere göre daha yetkin olurlar.
SAYO’dan Birkaç Kelime;
Çoğu ebeveyn tek bir kategoriye uymaz, bu yüzden ihmalkâr olma eğiliminde olduğunuz zamanlar veya alanlar ve daha otoriter olduğunuz diğer zamanlar olması gayet anlaşılabilir bir durum. Çalışmalar demokratik ebeveynliğin en sağlıklı ebeveynlik tarzı olduğu yönündedir. Ancak diğer ebeveynlik tarzlarıyla daha fazla özdeşleşme eğiliminde olsanız bile, daha demokratik bir ebeveyn olabilmek adına atabileceğiniz çok çeşitli adımlar vardır. Olabileceğiniz en iyi ebeveyn olmaya adanmışlık ve bağlılıkla, otoritenizi sağlıklı bir şekilde oluşturmaya devam ederken çocuğunuzla olumlu bir ilişki sürdürebilirsiniz.
