Küçücük karıncalardan tonlarca ağırlıktaki fillere, gölgesinde dinlendiğimiz ağaçlardan evlerimize can veren çiçeklere kadar dünya üzerinde yaşayan her canlının birbirleriyle iletişim kurduğunu biliyor muydunuz? Peki, hayvanlar ve bitkilerin dahi empati yapabildiklerini söylesem ne düşünürdünüz? Biz insanlar kendimizi hep üstün ırk olarak görürüz. İletişim, empati ya da sosyalleşme gibi kavramların da sadece biz insanlara özgü olduğunu düşünürüz. Bizi ‘insan’ yapan aslında bu özelliklere sahip olmamız değil, zekamız sayesinde bu becerileri verimli kullanıp kullanamadığımızdır. Ne yazık ki son yıllarda bu becerilerimizin köreldiği kanısındayım. Zekasını kullanıp duygu, düşünce ve davranışlarını bilinçli olarak yönlendirebilen bizler iletişim hataları yaptıkça empati kurma mekanizmamız da paslanıp işleyemez hale geliyor. Neden mi? Çünkü iletişim ve empati arasındaki bağı anne-çocuk arasındaki bir bağ gibi düşünebilirsiniz. Anne çocuğunu doğru besinlerle besledikçe çocuk güçlenir, büyür ve gelişir. Birbirimiz ile doğru iletişim kurduğumuzda da empati yeteneğimiz güçlenecek, büyüyecek ve gelişecektir. O halde şunu rahatça söyleyebiliriz; empati, insan olmanın ne anlama geldiğinin merkezinde yer alan yeteneklerden biridir.
İletişim çağında olmamıza rağmen büyükten küçüğe, özellikle aile içinde, iletişim eksikliğinden kaynaklı empati yoksunluğu ve bu yoksunluğun neden olduğu problemlerle sıkça karşılaşıyoruz. Doğru iletişim kurabilme ve empatik olabilme hali çocuklarınızla yaşadığınız birçok sorunu ortadan kaldırabileceği gibi, ortaya çıkması muhtemel yeni sorunların da önünü kesecektir. Bu nedenle bu yazımda, siz ebeveynlerle, özellikle çocuklarınızla iletişiminizi ve empati kurma yeteneğinizi geliştirip, olgunlaştırmanıza yardımcı olacak hap bilgileri paylaştım.
1. Dinleyin – Dinletin!
Çocuğunuza duygu ve fikirlerini paylaşabileceği sorular sorun. Örneğin, bugün ilginç olduğunu düşündüğün ne öğrendin? Gününüzün en zor kısmı neydi? Bir şey yapabilseydin, bir gününü en çok nasıl geçirmek isterdin? Özellikle saygı duyduğun bir arkadaşın var mı? O kişiye neden saygı duyuyorsun? Burada dikkat etmeniz önemli olan nokta; soruların cevaplarını dinlerken kendi fikir ve duygularınızla düzeltmeler yapmak yerine çocuğunuzun cevaplarında olumsuzluklar dahi olsa onunla bu olumsuzluklar hakkında da konuşmaktan çekinmemek.
2. Altın Kuralı Değil Platin Kuralı
Çocuklar başkalarının bakış açılarına değer verecek ve onlara şefkat göstereceklerse, ebeveynlerinden de başkalarını önemsemenin önemli bir öncelik olduğunu duymaları çok önemlidir. Ebeveynlerin çoğu, kendi çocuklarını yetiştirmenin en önemli öncelik olduğunu ve kendi çocuklarının herkes ve her şeyden üstün olduğunu söylese de, çoğu zaman çocuklar bu mesajı anlamazlar. Çocuklarınıza dünyanın kendi etrafında dönmediğini her fırsatta anlatın ve anlamalarına yardımcı olun. Empatinin altın kuralı; başkalarına size davranmalarını istediğiniz gibi davranın şeklinde bilinir ancak empati, platin kuralına dayanır yani; başkalarına nasıl davranılmasını istedikleri (ve ihtiyaç duydukları) şekilde davranın.
3. İlgi Çemberi
Çocuklar, empati kapasitesiyle doğarlar, ancak yaşamları boyunca bu kapasitenin iletişim ile beslenmesi gerekir. Empati öğrenmek, belirli açılardan bir dil veya spor öğrenmek gibidir. Uygulama ve rehberlik gerektirir. Başkalarının bakış açılarını ve koşullarını düzenli olarak değerlendirmek, empatiyi doğal bir refleks haline getirmeye yardımcı olur ve deneme yanılma yoluyla çocukların başkalarının duygularına ve bakış açılarına daha iyi uyum sağlamasına yardımcı olur. Bu nedenle çocuklarınızın ilgi ve yeteneklerini belirli aralıklarla değiştirmeniz hem yeni arkadaşlıklar kurmasına hem de yeni bakış açısı kazanmasına yardımcı olacaktır.
4. Öz Kontrol Sihirbazı Olun
Çocuklardan, çok ya da az empati sahibi veya tamamen empatiden yoksun olarak bahsedilir, bu yanlış bir söylemdir. Mesele çocukların empati kurup kuramadıkları veya ne kadar empati kurabilecekleri değil, empatiye sahip oldukları kişidir. Çocuk için aile üyelerine ve yakın arkadaşlarına empati kurmak zor değildir. Çocuklar ‘onlar gibi’ olan insanlar ile empati kurmaya yatkındır. Ancak asıl problem, çocukların (ve yetişkinlerin) kendi sınırlı çevreleri dışında empati kurup kuramadıklarıdır. Çocuklara, kendilerinden farklı olan ve karakterlerinden çok daha farklı karakterlerle de karşılaşabilecek pek çok türde insanı anlama ve onlarla iletişim kurabilme konusunda rehberlik etmemiz önemlidir.
Unutmayalım ki, çocuklar empati kurmadıklarında bunun nedeni empatiye sahip olmadıkları için değil, doğru iletişim içinde olamadıkları içindir. Çünkü empatiyi ‘serbest bırakan’ güç herkes için iletişimdir.
Uzman Klinik Psikolog Sare Uçar / 2020
